‘Als je goed kijkt zijn mensenrechten overal, maar je moet ervoor kiezen om ze te zien, ze te blijven zien, en ervoor op te komen.’ Dit was een belangrijk thema dat naar voren kwam tijdens de dialoog met mensenrechtenactivist Mpanzu Bamenga op vrijdag 11 maart, vlak voor de gemeenteraadsverkiezingen. Op deze avond, georganiseerd door Initiatives of Change Nederland (IofC NL), spraken we met Mpanzu onder andere over mensenrechten op lokaal niveau, de strijd tegen etnisch profileren en het belang van positieve energie in de politiek.
De kracht van positiviteit
Datum
in gesprek met mensenrechtenactivist Mpanzu Bamenga
Het belang van lokale democratie
De avond begon met een interview, waarin het publiek kennis maakte met Mpanzu door de vragen van mede-activist Uyên Lu. Zo kort voor de lokale verkiezingen is het belangrijk om stil te staan bij het belang van een lokale mensenrechtencultuur. Mondiale ontwikkelingen hebben immers gevolgen op lokaal niveau en dit is waar mensenrechten in het geding komen. Het meest recente voorbeeld hiervan is de Russische aanval op Oekraïne: hierbij hebben geopolitieke spanningen directe gevolgen op de mensenrechten van Oekraïners.
Tegelijkertijd laten de ontwikkelingen in Oekraïne ons zien hoe breekbaar de democratische samenleving is. Daarom moeten we ons actief blijven inzetten om de democratie te onderhouden. Ook moeten we voor onze rechten blijven opkomen. 'Mensenrechten zijn overal, maar je moet ervoor kiezen om ze te zien', aldus Mpanzu.
Ook onrecht is overal. Onrecht kunnen we niet altijd voorkomen, maar we kunnen er wel op reageren. Hoe we dat doen is een keuze, zegt Mpanzu. Toen zijn zus overleed omdat Amerikaanse politieagenten haar toegang tot medicijnen ontzegden, wist Mpanzu zijn boosheid om te zetten in vastberadenheid. Het motiveerde hem om te blijven vechten tegen discriminatie en racisme.
In zijn eigen strijd tegen etnisch profileren in Nederland liepen de emoties soms hoog op. Het is echter de kunst om die negatieve emoties om te zetten in positieve energie, waarmee je daadwerkelijk verandering teweeg kan brengen, zegt Mpanzu. Deze aanpak leidde er uiteindelijk toe dat de commandant van de Koninklijke Marechaussee besloot een einde te maken aan etnisch profileren bij de douane.
Gelijkwaardigheid als basis
Voor zijn inzet tegen etnisch profileren won Mpanzu in 2021 de titel Mensenrechtenmens, uitgereikt door het College van de Rechten van de Mens. Tijdens het interview legde hij uit hoe etnisch profileren leidt tot het versterken van schadelijke vooroordelen. Als een bepaalde groep op basis van etniciteit vaker wordt gecontroleerd op strafbare feiten, zullen deze feiten ook buitenproportioneel vaak worden vastgesteld bij die groep. Dat bevestigt onterecht de vooroordelen die tot etnisch profileren leiden, en die bevestiging wordt vaak gebruikt als rechtvaardiging van het profileren. Mpanzu benadrukt het eerste artikel van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens: volgens dit gelijkheidsbeginsel heeft iedereen het recht op gelijke behandeling. Etnische profilering is hiermee in strijd. We zijn niet allemaal gelijk als sommigen een hogere kans hebben om aangehouden te worden op basis van uiterlijk.
Ook in de gemeenteraad van Eindhoven zette Mpanzu zich in voor gelijkheid en gelijkwaardigheid. Hij presenteerde recentelijk een voorstel voor het zogeheten burgerberaad: een soort ‘Derde Kamer’ waarin burgers hun meningen geven over de plannen van het gemeentelijk bestuur en hier invloed op kunnen uitoefenen. Door burgers hiervoor uit te nodigen hoopt Mpanzu een betere afspiegeling van de lokale samenleving te zien in de lokale politiek, waardoor iedereen vertegenwoordigd wordt in plaats van alleen de luide minderheid van actieve burgers.
Persoonlijke verbinding
Na afloop van het interview volgde een open dialoog tussen alle aanwezigen. De interactie tussen Mpanzu en het publiek leidde tot mooie gesprekken, persoonlijke verhalen en nieuwe ideeën. Er werd open gesproken over de thema’s die eerder op de avond al aan bod kwamen, met name persoonlijke ervaringen over discriminatie en wat we als samenleving kunnen doen om hieraan te werken. Mpanzu benadrukte opnieuw hoe belangrijk het is om negatieve emoties om te buigen naar een positieve energie en benadering.
Mpanzu legde ook de nadruk op wederzijds begrip. Tijdens de vragenronde kwam dit thema veel naar voren. Vaak wordt activisten en wereldverbeteraars verweten dat ze moralistisch of ‘drammerig’ zijn. In de dialoog legde Mpanzu uit dat niet alleen positiviteit, maar ook persoonlijke verbinding essentieel is om anderen mee te krijgen. ‘Om iemand te overtuigen moet de ander eerst begrijpen waar je vandaan komt’, aldus Mpanzu. ‘Pas dan staat diegene open voor je argumenten.'
Een deelnemer vroeg aan Mpanzu: ‘Heb je, in de vele jaren dat je in Nederland hebt gewoond, het gevoel dat er maatschappelijke vooruitgang is op het gebied van discriminatie? Of blijven dezelfde problemen zich voordoen?’ Volgens Mpanzu is het een kwestie van perspectief: natuurlijk is er nog steeds discriminatie in onze samenleving en dat zal ook niet op korte termijn veranderen. Het is echter belangrijk om de overwinningen niet te vergeten. Er is nu veel meer aandacht voor onderwerpen binnen discriminatie dan een paar jaar geleden. Denk daarbij aan excuses voor het slavernijverleden, Zwarte Piet, Keti Koti en de strijd tegen etnisch profileren.
Alle grote veranderingen beginnen met zulke kleine stapjes. Hierbij noemt Mpanzu Nederland als het eerste land dat het homohuwelijk legaliseerde. Dit begon met een enkel stel dat naar de rechter stapte. Hoewel zij hun zaak verloren, plantte dit een zaadje voor maatschappelijke verandering, wat uiteindelijk grote gevolgen had. De beste activisten en politici blijven positief, ondanks de tegenslagen. Barack Obama deed zijn bekendste uitspraak, ‘Yes, we can!’, na het verliezen van een belangrijk debat. Toch bleven juist deze drie woorden bij iedereen hangen. Zo’n positieve mindset is soms het belangrijkste deel van de boodschap, aldus Mpanzu.
Aan het einde van de avond verraste gastheer Willem Jansen Uyên en Mpanzu met een speciaal verzoek. Hij vroeg Uyên, die vorig jaar bij IofC NL haar verhaal vertelde over haar mensenrechtenactivisme in Vietnam, om haar boek Verborgen Veerkracht te overhandigen aan Mpanzu. Een mooie afsluiting van een bijzondere avond!
Door Daan Korfage.