Beter uit de coronacrisis?

Bij velen heerst een sterke hoop om beter uit deze crisis te komen. Laat het ongelooflijke en ondenkbare dat we nu meemaken alsjeblieft ergens goed voor zijn. Laten we niet in oude patronen en fouten vervallen.

Die hoop vertaalt zich in tal van initiatieven. Er is een ongelooflijke drang om creatief over de toekomst na te denken en daarbij bondgenoten te zoeken. Die plannen en petities wijzen een weg naar een betere toekomst. Zo ook het aantrekkelijke Manifest van 170 in Nederland werkzame wetenschappers, waar het dagblad Trouw op 11 april over publiceerde. Wij kunnen onze maatschappij op basis van bestaand onderzoek en bestaande kennis radicaal duurzamer en eerlijker maken, schrijven de wetenschappers, die zich bezig houden met internationale ontwikkelingsvraagstukken.

Een van de 170 wetenschappers is Karin Astrid Siegmann (foto hiernaast), senior lecturer aan het Institute of Social Studies (ISS) in Den Haag, onderdeel van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Stefanie Schuddebeurs en Elly Stigter van Initiatives of Change (IofC) nodigden haar samen met Rosa de Nooijer uit om te komen spreken over dit initiatief in de serie IofC lunchlezingen. Voor de eerste keer vond de lezing niet plaats in het centrum aan de Amaliastraat 10 in Den Haag, maar virtueel via een videoprogramma. Alle twintig deelnemers, zittend achter de eigen computer, waren verbonden via het scherm.

Siegmann vertelde dat ze, toen ze op 1 april dit manifest toegestuurd kreeg van collega’s van het ISS en de universiteit van Wageningen, geen moment aarzelde en als een van de eersten ondertekende. Binnen een week zaten ze op 170 ondertekenaars, die op anderhalve A4 in vijf voorstellen schetsen hoe we Nederland duurzamer en eerlijker maken.

Vijf voorstellen

De crisis veroorzaakt door Covid-19, zo legde Siegmann uit, laat het failliet van het oude economische model zien. We moeten niet terug naar een model dat geleid heeft tot wat er nu mis is, maar gaan naar een nieuw economisch ontwikkelingsmodel, dat goed is voor mens en natuur. Dat betekent dat er een selectie gemaakt wordt tussen sectoren die mogen groeien en investeringen nodig hebben, zoals de cruciale publieke sectoren, schone energie, onderwijs en zorg, en sectoren die radicaal moeten krimpen, gegeven hun gebrek aan duurzaamheid of hun rol in het aanjagen van consumptie. Dit is het eerste voorstel.

Het tweede voorstel richt zich op herverdeling van de welvaart, met als praktisch voorstel een basisinkomen, ingebed in een solide sociaal beleid. En de erkenning van de waarde van publieke diensten zoals onderwijs en gezondheidszorg.

De overgang naar circulaire landbouw is het derde voorstel, waarbij niet alleen gekeken wordt naar behoud van biodiversiteit, duurzame voedselproductie en vermindering van vleesproductie, maar ook naar de arbeidsvoorwaarden van werkgelegenheid in deze sector. Het vierde voorstel is een vermindering van consumptie en reizen. En ten vijfde stellen de wetenschappers kwijtschelding van schulden voor, zowel nationaal als op wereldschaal.

Het manifest kreeg veel bijval, zowel uit Nederland, waar het aantal ondertekenaars van de op het manifest gebaseerde petitie nu voorbij de 4000 is, als uit het buitenland. Het is intussen in het Zweeds, Duits, Spaans, Catalaans en Frans vertaald. Het was op 21 april onderwerp van een debat in de Tweede Kamer. Het wordt gesteund door de Nederlandse drinkwaterbedrijven en door het Europees Milieubureau in Brussel.

De prijs van onze tomaat

Om te illustreren dat het streven naar groei ten koste kan gaan van mens en milieu nam Siegman het voorbeeld van de tomaat,  die in het Westland gekweekt wordt. Wie betaalt de prijs van onze tomaat? Om die vraag te beantwoorden een paar feiten. Het is ongelooflijk maar waar, ons kleine land is de meest productieve tomatenteler ter wereld. Daarnaast exporteert Nederland twee keer zo veel tomaten als het zonnige Spanje. De CO2 uitstoot van de Nederlandse tomatenproductie is evenwel een veelvoud van de Spaanse. De natuur betaalt dus de prijs. Maar die wordt ook betaald door de arbeidsmigranten die voor een schamel loon, zonder zeker te weten of en hoe veel ze volgende week gaan werken (nul-urencontracten), en met belabberde huisvesting een cruciale rol spelen in onze voedselvoorziening. Zo cruciaal dat, zoals we gezien hebben, vliegtuigen Roemeense arbeidsmigranten gingen ophalen om hier asperges te steken. En arbeidsomstandigheden die niet coronaproof zijn, zoals we gezien hebben in de vleesverwerkende industrie.

Reden tot hoop

Terwijl Covid-19 vaak bestaande ongelijkheden vergroot heeft, heeft dit virus tegelijkertijd ook de onderlinge solidariteit versterkt omdat het iedereen raakt – ook al  is het op heel verschillende manieren. Dit is voor haar reden tot hoop. Ook het feit dat de overheid heeft laten zien dat ze flexibel is en het roer om kan gooien als het nodig is. De stilstand heeft ertoe geleid dat mensen meer nadenken over wat echt belangrijk is in het leven – en vaak bij voedsel, zorg en gemeenschap uitkomen. Deze bewustwording is voor Siegmann een uitstekend uitgangspunt voor het verwezenlijken van de voorstellen in het manifest: op zoek gaan naar alternatief voor groei als welvaartsindicator, waar duurzame voedselvoorziening en een zorgzame samenleving centraal staan.

De eerste reactie was Rosa de Nooijer, die net haar master Development Studies op het Institute of Social Studies in Den Haag heeft afgerond. Ze woont klein, zegt ze, en juist nu, tijdens COVID-19, heeft dat haar extra aan het denken gezet. Haar doel is al jaren om zo te leven dat ze, alleen en samen met anderen, actief bijdraagt aan het zoeken naar een oplossing voor de klimaat crisis. De gebeurtenissen van de afgelopen maanden hebben haar er nog meer op gewezen hoe verandering op verschillende niveaus essentieel is als we een andere maatschappij willen creëren. Deze crisis is een moment om pas op de plaats te maken en om erover na te denken wat we echt nodig hebben. Zo vindt De Nooijer dat we kritisch na moeten denken over onze voeding, door naar de ecologische impact van producten te kijken en ons bewust te zijn van de sociale ongelijkheden die diep verweven zijn met de voedselketens waar wij afhankelijk van zijn. Dit moeten we samen doen, en juist nu we binnen de muren van ons eigen huis zijn is het een perfect moment om meer over dit onderwerp te leren en met de mensen om ons heen in gesprek te gaan over de nodige veranderingen.

Dit deed een deelnemer denken aan de Degrowth beweging, die ervoor pleit dat productie en consumptie teruggebracht worden om een milieucatastrofe af te wenden. Een idee dat we natuurlijk al kennen sinds de jaren ‘70 en ’80 van de vorige eeuw, toen de Club van Rome met hun rapport uit 1972 de term ‘grenzen aan de groei’ bekendheid gaf. Toevallig was een van de aanwezigen bestuurslid van deze club. Hij liet weten dat de Club van Rome nog leeft en actief is. Hij verwees naar de website en speciaal het project van de Grote Schoonmaak (The big clean up experiment – clean yourself, clean the world). Het doel van deze actie is om terug te gaan naar de basis en daar de dingen laten gebeuren.

Wat doen we zelf?

Inderdaad: wat doen we zelf. Allerlei voorbeelden en ervaringen passeerden de revue. Stoppen met vlees eten, bio producten kopen, meer fietsen, niet meer vliegen in Europa. Degene die de laatste opmerking maakte, moet voor haar werk veel reizen. In de trein, Flixbus of op stations ontmoet ze een ander publiek dan op de conferenties waar ze vervolgens heen gaat. Dat vindt ze interessant voor haar eigen leven. Ze houdt lezingen over klimaatverandering, tegen voedselverspilling en voor een duurzaam voedselsysteem. Ze heeft dienovereenkomstig haar eetpatroon aangepast, koopt spullen tweedehands en is buddy van een Syrische vluchteling.

Iemand uit het bedrijfsleven merkte op dat 80% van de economie bestaat uit bedrijven. De verandering die nodig is, kunnen we zelf initiëren, zie hij. De overheid hoeft ons dat niet te vertellen. Een ander vertelde hoe ze via hun Poolse organisatie Polka mensen in de Poolse gemeenschap informeren over hun rechten zodat ze als arbeidsmigrant sterker in hun schoenen staan.

Interessant aan de voorbeelden is dat mensen zich geroepen voelen het klimaat- en milieuprobleem aan te pakken, ook al lijden ze er (nog) niet persoonlijk onder. Dat zou ook moeten, vond de oudste deelnemer aan deze virtuele bijeenkomst, met het huidige probleem van de woningnood. 80% van de Nederlanders heeft al een woning, en voelt de urgentie niet. Hij vergeleek deze situatie met die na de Tweede Wereldoorlog, toen er 150.000 woningen nodig waren. Een beginnend architect uit het team van Morele Herbewapening (de voorloper van IofC) trok dat zich zo aan, dat hij zich ging richten op sociale woningbouw, met inspraak van de toekomstige bewoners. Inderdaad komen we in actie als we geraakt worden, vielen mensen hem bij in de chat. Een voorbeeld is de deelname aan de antiracisme demonstraties van enkele aanwezigen.

Omdat het gesprek gelijktijdig op het scherm en in de chat plaats vond, konden niet alle vragen beantwoord worden. Zoals de belangrijke vraag gesteld in de chat naar de financiële onderbouwing van de voorstellen in het Groene Manifest en bijvoorbeeld de haalbaarheid van het idee van het basisinkomen.

Er worden in de chat tips gegeven en links gedeeld naar andere goede initiatieven, wat de opmerking uitlokt, dat er wel veel zijn. Hoe kun je ervoor zorgen dat die samenwerken? Zijn er koppelingen met andere organisaties ook, nationaal en internationaal?

Siegmann ziet het enorme aanbod als positief. We zijn niet elkaars concurrent. We kunnen kracht putten uit de hele mand met ideeën. Belangrijk is dat we in gesprek blijven, maar niet alleen met medestanders. Ook met mensen met andere ideeën.

Zoals een deelnemer verwoordde: ‘Ik probeer gesprekken aan te gaan in mijn omgeving om er achter te komen wat mensen drijft tot duurzame gedragsverandering. Dit vind ik het leukste, maar ook het moeilijkste. Mijn vraag: Hoe starten jullie gesprekken met familie en vrienden hierover, zonder die vervelende persoon te zijn die weer over klimaatverandering wil praten?’ Iets voor verdere reflectie. Zo ook de vraag: ‘Hoe kunnen we het momentum vasthouden als straks het leven weer op gang komt?’ Een enorme uitdaging voor een ieder die hoopt dat we beter uit de crisis komen.

Hennie de Pous-de Jonge

Deelnemers deelden tips en links:

• Teken de petitie op basis van het Manifest hier: https://petities.nl/petitions/laat-nederland-eerlijker-en-duurzamer-uit-de-coronacrisis-komen?locale=nl
• Club van Rome (clubofrome.nl)
• Leestip: Anders verder, 24 schrijvers over een wereld van corona, red. Ron van Es en Jeroen Smit
• LiberTerra stolpboerderij in Noord-Holland: Een boerderij met op het erf tiny houses die samen gebruik maken van nieuwe duurzame technologie en samen met de bewoners en belangstellenden, nieuw bos (voedselbos) realiseren.
• Varik Veerhuis, Village trade center, aan de Waal
• De coöperatieve samenleving (decooperatievesamenleving.nl)
• www.rechtstreeX.nl: online lokaal voedsel en drinken bestellen bij boeren in de regio van Rotterdam & Den Haag
• Stichting Touched by water, https://touchedbywater.org

*************************************************************************************

Sfeerimpressie

Zoom-groepsfoto