In dialoog over risico's hormoonverstorende stoffen 

For English read the report 'Dialogue on risks of endocrine disrupting chemicals'

In aanloop naar Wereldvoedseldag op 16 oktober organiseerde Initiatives of Change Nederland een reeks activiteiten rond het thema voedselveiligheid en consumentenkeuze, met een focus op de morele dilemma’s rond voedsel en andere alledaagse producten zoals pijnstillers en verzorgingsproducten. In dit verslag leest u over hormoonverstorende stoffen, dat een van de onderwerpen van gesprek was. Lees ook het algemene verslag:‘Wat er schuilgaat achter alledaagse producten'

Iedere keer dat je een kassabon aanraakt, je avondmaal opwarmt in een plastic bakje in de magnetron of zonnebrandcrème op je lichaam smeert, word je blootgesteld aan chemicalieën die bekend staan als hormoonverstorende stoffen. Door het hormoonstelsel te beïnvloeden dragen deze stoffen bij aan een scala van gezondheidsproblemen, zoals vruchtbaarheidsproblemen, hormoongerelateerde kankers, obesitas en diabetes.

In veel samenlevingen neemt het aantal hormoongerelateerde ziektes en chronische aandoeningen toe, terwijl er steeds meer wetenschappelijk onderzoek is dat wijst op de risico’s van hormoonverstorende stoffen. De Wereldgezondheidsorganisatie noemde deze chemicaliën zelfs een ‘wereldwijde dreiging’ in een rapport uit 2012. Dit roept vragen op over het wijdverbreide gebruik van deze stoffen, die voorkomen in pesticides, verpakkingen, cosmetica, verzorgingsproducten en electronica.

Maar de Europese wetgeving die het gebruik van hormoonverstorende stoffen moet reguleren en de risico’s voor de samenleving beperken is vertraagd. De Europese Commissie is nu bezig met het formuleren van specifieke criteria over wanneer een stof als hormoonverstorend geldt. Tegelijkertijd zijn veel mensen zich niet bewust van het bestaan van deze chemicaliën en de risico’s die ze met zich meebrengen.

Wat kunnen we als consumenten en professionals hier aan doen? Dit was een van de onderwerpen van gesprek tijdens de week in aanloop naar Wereldvoedseldag op 16 oktober, waarin Initiatives of Change Nederland een reeks activiteiten organiseerde over voedselveiligheid en de morele dillema's rondom voedsel.

IC - zelf geen deskundige op dit onderwerp - bracht verschillende experts bij elkaar om kennis en ervaringen uit te wisselen en gerichte actie te stimuleren. Een en ander vond plaats onder de vlag van het internationale programma van IC Vertrouwen en integriteit in de wereldeconomie. Tijdens meerdere besloten bijeenkomsten deelden professionals die voor hun werk met dit onderwerp te maken hebben hun inzichten over schadelijke stoffen en brainstormden over acties voor de toekomst.

Naast het politieke en wetgevende proces is een van de belangrijkste middelen in de strijd tegen hormoonverstoorders publiek bewustzijn en consumentenactie, was een van de conclusies van de week. Daarnaast is er meer onderzoek nodig naar mogelijke hormoonverstoorders en de effecten van deze stoffen, met name op de lange termijn en bij gelijktijdige blootstelling aan meerdere stoffen.

Valse veiligheid

Een goed functionerend hormonaal stelsel is essentieel voor de  gezondheid. Samen met het zenuwstelsel is het hormoonstelsel een belangrijk informatie systeem van het lichaam. Het regelt de afgifte van hormonen die essentieel zijn voor functies zoals het metabolisme, groei, ontwikkeling, slaap, stemming en voortplanting. Hormoonverstoorders beïnvloeden het functioneren van dit systeem negatief en veroorzaken daarmee gezondheidsproblemen voor mensen en dieren. 

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie zijn er bijna achthonderd chemicaliën waarvan wordt vermoed dat ze het hormoonstelsel negatief kunnen beïnvloeden. Slechts een handje vol hiervan is getest op deze effecten. Toch wordt de meerderheid gewoon gebruikt in consumentenproducten. ‘Consumenten hebben vaak een vals idee van veiligheid,’ zegt Tatiana Santos, beleidsmedewerker bij het Europees milieubureau, tijdens een van de meetings. ‘Mensen denken dat alles wat je koopt is getest en veilig bewezen, maar dat is niet zo. Het is daarom belangrijk mensen voor te lichten over hormoonverstoorders.’

Het Deense ministerie van Milieu en Voedsel heeft om die reden verschillende informatiecampagnes gelanceerd gericht op zwangere vrouwen en jonge moeders. Via de campagnes krijgen de vrouwen informatie over de potentiële risico’s van chemicaliën en praktische tips om de blootstelling aan gevaarlijke stoffen in het dagelijks leven te beperken. Uit onderzoek blijkt namelijk dat mensen in de prenatale fase het meest kwetsbaar zijn voor blootstelling aan hormoonverstoorders. Ook tijdens de jeugd en puberteit zijn mensen extra kwetsbaar.

Actie

Consumenten hebben recht op informatie, is ook de overtuiging van Ingrid Franzon en Rishab Khanna, oprichters van EnvirohealthMatters, een Zweedse ngo die zich inzet voor een gezonde omgeving. Daarom ontwikkelen ze samen met het Ramazzini Instituut en Alliance for Natural Health de Toxxscan. Toxxscan is een open interface naar data over bekende gezondheidsrisico’s door chemicaliën. Het zal linken naar onafhankelijk onderzoek en een kleurcode genereren voor dagelijkse producten.

De database helpt op die manier niet alleen mensen om hun eigen gezondheid te beschermen, maar ook om als consument actie te voeren. Khanna: ‘De markt is amoreel. Alleen als we als consumenten laten weten wat we willen, namelijk veilige en gifvrije producten, zal daar een markt voor worden ontwikkeld.’ Maar daarvoor hebben consumenten, die zelf geen chemicus zijn, wel een hulpmiddel zoals Toxxscan nodig.

Er bestaan al een aantal hulpmiddelen die consumenten kunnen gebruiken om zichzelf te informeren en actie te voeren, zo bleek tijdens de week, zoals de ToxFoxapp voor cosmetica en een Avaaz-petitie om het gebruik van hormoonverstoorders in de EU te stoppen (zie ook de bijlage).

Voortrekkers

Maar om verandering te bewerkstelligen is iedereen nodig, ook de industrie. Toxxscan wordt daarom ook ontwikkeld als een hulpmiddel voor producenten, om kleine en middelgrote bedrijven te helpen gevaarlijke chemicaliën te vervangen. Franzon: ‘We geloven dat veel kleine en middelgrote bedrijven geen schadelijke stoffen willen gebruiken. Maar het ontbreekt hen aan de middelen en de kennis om dat te vermijden.’

‘Het is belangrijk dat het bedrijfsleven betrokken raakt bij het onderwerp,’ zegt ook Ella Weggen, pleitbezorger mondiale gezondheid bij Wemos, een Nederlandse ngo die zich inzet voor het recht op gezondheid en gelijke toegang tot zorg wereldwijd, tijdens een van de meetings. ‘We hebben voortrekkers nodig, bedrijven die zich uitspreken tegen hormoonverstoorders en deze zoveel mogelijk uit hun producten verbannen.’

Naast regulering en betrokkenheid van consumenten en industrie, is het belangrijk dat er meer onderzoek wordt gedaan naar hormoonverstoorders. Want hoewel het mogelijk is bekende risicovolle chemicaliën te identificeren en te vermijden, kun je het niet omdraaien: als een stof niet bekend staat als schadelijk, wil dat nog niet zeggen dat hij veilig is. Het kan ook betekenen dat de stof nog niet is geidentificeerd.

Vanwege de onzekerheid over verschillende stoffen en de combinaties van stoffen, is het lastig een lijst te maken met producten die veilig zijn. Het beste advies aan mensen, merkt een van de experts op, is daarom om de blootstelling aan chemicaliën in het algemeen te beperken.  

Irene de Pous

In de bijlage vindt u enkele voorbeelden van hulpmiddelen voor consumenten en bedrijven met betrekking tot hormoonverstorende stoffen, zoals een app voor het checken van cosmetica, een petitie en een portal met informatie over het vervangen van schadelijke stoffen (in het Engels)

Zie ook de Deense informatiefolder met praktische tips voor zwangere vrouwen en jonge moeders (in het Engels).