Wetenschap en religie kennen van oudsher een complexe relatie. Een paar eeuwen geleden werden wetenschappers in Europa nog gevangen gezet of vermoord als hun ontdekkingen tegen het christelijke wereldbeeld ingingen. Nu stellen fervente atheïsten dat je onmogelijk een wetenschapper kan zijn en gelovig. Tijdens de jaarlijkse Interfaith Conference met als thema Faith in science op 18 november verkenden ruim 130 internationale studenten en deelnemers uit heel Nederland de relatie tussen wetenschap en religie, ieder vanuit zijn eigen geloof of wereldbeeld.

De conferentie werd georganiseerd door Initiatives of Change in samenwerking met Haastu en de International Student Chaplaincy en vond plaats in het International Institute of Social Studies. De dag werd opgeluisterd door muziek van de Surinaams-Hindoestaanse Prewien Pandohi-Mishre, een deelnemer van het Festival Sacred Songs dat hetzelfde weekend in Den Haag plaats vond.

Leven bouwen

Professor en nanotechnoloog Cees Dekker trapte de dag af met een lezing over zijn persoonlijke visie op het thema vanuit zijn identiteit als wetenschapper en christen. Dekker doet onderzoek naar de kleinste delen van een cel, met als ultieme doel het kunnen opbouwen van een levende cel. ‘Als we iets kunnen bouwen, kunnen we het begrijpen. We moeten alle mogelijkheden in Gods natuur verkennen en onderzoeken – dat is ons gegeven.’

Volgens Dekker – die zich veel mengt in discussies over religie en wetenschap, is het conflict tussen wetenschap en religie een vals stereotype. Wetenschap is een methode, een menselijke activiteit die zowel binnen een theïstisch als een atheïstisch wereldbeeld past. ‘Het is jammer dat wetenschap in het Westen vaak wordt verbonden met het atheïsme.’ Voor hem vullen zijn werk als wetenschapper en zijn geloof elkaar juist aan.
 

Reïncarnatie

Aan dialoogtafels, via een ‘menselijke bibliotheek’ en tijdens lunch en koffie wisselden de deelnemers daarna van gedachten over vragen als: wat is wetenschap en wat is religie, moet je kiezen tussen beide en is wetenschap de nieuwe religie? Tijdens de gesprekken tussen jong en oud, tussen atheïsten, christenen, moslims, joden, boeddhisten en bahai, en tussen mensen van allerlei culturen kwamen veel verschillende visies op wetenschap en religie naar voren.

‘Zowel religie als wetenschap komen van God,’ zegt de Egyptische moslima Sahar. ‘Dus als er een tegenstelling is, ligt het aan ons.’ De boeddhistische Eileen uit Duitsland vertelt dat de dalai lama het belang van de wetenschap benadrukt. ‘Als wetenschappelijke ontdekkingen in tegenspraak zijn met mijn geloof, moet ik een manier vinden om het te integreren, en niet mijn ideeën er boven stellen.’ Als voorbeeld geeft ze reïncarnatie. ‘Er is nu geen bewijs voor, maar ook niet tegen. Maar als er bewijs tegen zou komen, moet ik het anders gaan zien. Ik probeer het ook nu al metaforisch te zien: je kunt elke dag opnieuw beginnen.’
 

Milieu

De niet-religieuze Milan Bos, die de master Management of Technology aan de TU Delft studeert, is gefascineerd geraakt door de rol van religie tijdens reizen in het buitenland. ‘Zolang iedereen open blijft voor de mening van anderen, hoeft er geen probleem te zijn tussen wetenschap en religie.’ Wel is hij kritisch op hoe soms vanuit religies de mens boven andere dieren wordt gesteld. ‘Mensen zijn niet wezenlijk anders, alleen maar wat intelligenter. Ook in de wetenschap kom je dit idee tegen. Misschien minder expliciet, maar vaak hebben wetenschappers ook het idee dat de wereld van ons is. Waarom zouden we anders met de wereld omgaan zoals we dat doen?’

De Indonesische studente Livita Sumali deelt de zorgen over hoe mensen met de aarde omgaan. Maar zij ziet juist kansen vanuit de wetenschap en religie. ‘Vanuit historisch perspectief zie ik een clash tussen wetenschap en religie. Maar nu kunnen ze elkaar juist ondersteunen, bijvoorbeeld bij milieuvraagstukken. Wetenschap kan de technologische middelen bieden, religie kan helpen bij de persoonlijke motivatie van mensen om hun gedrag te veranderen.’

Algoritmes

Ook kan religie helpen om wetenschappelijke vooruitgang te reguleren, zegt een deelnemer aan een van de dialoogtafels. Zoals bijvoorbeeld bij kunstmatige intelligentie. ‘Wetenschap zelf is zonder moraal. Het gaat om de mensen erachter en hoe het wordt gebruikt.’ Softwareontwikkelaar Lena Tichem vertelt in de middag als ‘menselijk boek’ hoe bij haar persoonlijk het geloof haar helpt zich te verhouden tot de datawetenschap. ‘Het is een nieuw vakgebied dat heel snel verandert. Toch kan een oud boek als de bijbel ons richting geven daarin.’

Data en algoritmes zijn nooit neutraal, legt Tichem uit. Achter elk nummer zitten heel veel aannames, met verschillende data kan je verschillende verhalen vertellen en zelfs met dezelfde data kan je meerdere verhalen vertellen. ‘Het is belangrijk te realiseren dat data en algoritmes tekortkomingen hebben en dat het een rol kan spelen bij het uitsluiten of discrimineren van mensen.’ Dit staat in scherp contrast met de opdracht uit religieuze teksten om anderen te behandelen zoals je zelf behandeld wil worden.

Een ander probleem dat ze ziet is dat de software systemen steeds groter worden. ‘En hoe groter het systeem, hoe minder mensen zich er voor verantwoordelijk voelen.’ Ook daar ziet ze een rol weggelegd voor religie, dat juist de persoonlijke verantwoordelijkheid benadrukt. ‘Ik probeer zelf bij elke verandering die ik moet doorvoeren te bedenken wat het grotere plaatje is. En ik probeer daar met anderen over te praten.’

Tijdens de gesprekken en ontmoetingen deze dag komt naar voren dat - of het nu om wetenschap of religie gaat- het uiteindelijk om de praktijk en de mensen erachter gaat. Hoe laten mensen zich leiden door hun religie? Waar zetten mensen wetenschappelijke doorbraken voor in? Welke economische of persoonlijke belangen spelen hierin mee? Grote vragen, maar ook veel kleine, persoonlijke verhalen. En net zoals elk wetenschappelijk onderzoek weer nieuwe vragen oproept, geeft elk gesprek deze dag ook weer stof tot nieuwe gedachten. 

Interfaith Conference

Dit was de elfde editie van de Interfaith Conference op het International Institute for Social Studies (ISS). Het jaarlijks terugkerende evenement begon als kleinschalige interreligieuze bijeenkomst voor internationale studenten. Inmiddels is het uitgegroeid tot een conferentie voor (veelal internationale) mensen uit heel Nederland. De conferentie werd dit jaar georganiseerd door Initiatives of Change in samenwerking met Haastu, de International Student Chaplaincy en een groep studenten van het ISS.

Verslag: Irene de Pous; Foto's: Nur Amalia Gustyara en Laura Reijnders

Hieronder kun je het video verslag van de Interfaith Conference 2018 terug zien. De video is gemaakt door Osama Alrantisi.

2018 - Interfaith Conference video from Initiatives of Change Nederland on Vimeo.