Mensen hebben rechten, maar ook plichten - in gesprek met Matthew Neuhaus, de Australische ambassadeur in Nederland

Click here to read in English

‘De wereld wordt in de nasleep van corona geconfronteerd met een pandemie van mensenrechtenschendingen’, schrijft António Guterres, Secretaris-Generaal van de VN, in The Guardian. ‘Het virus raakt iedereen’, schrijft hij. ‘Het is nu de tijd om te investeren in duurzame ontwikkeling en blijvende vrede. We doen allemaal mee.’ Deze oproep van Guterres dwingt ons tot zelfreflectie. Doen we echt allemaal mee? Wie wordt het hardst getroffen in deze crisis? En doen we genoeg om de kwetsbaren te beschermen? Dit zijn geen gemakkelijke vragen om te beantwoorden. In tijden van corona blijkt het Initiatives of Change project ‘Faith in Human Rights @75’ daarom relevanter dan ooit.

Voor dit project organiseerde IofC op 10 maart 2021 een interview met Matthew Neuhaus, de Australische ambassadeur in Nederland en vriend van IofC. Willem Jansen, IofC-programmacoördinator, interviewde de ambassadeur via Zoom. Na het interview volgde een vragenronde. Tijdens deze bijeenkomst reflecteerden Neuhaus en de deelnemers op mensenrechten in de context van de pandemie, de klimaatcrisis, de verspreiding van chemische wapens en de opkomst van extreemrechts in Europa.

Op dit moment worden verschillende vaccins ingezet om de verspreiding van het virus te beperken. Deze aanpak roept belangrijke vragen op over gelijkheid, toegankelijkheid en vrijheid, in zowel een medische als politieke context. Wie vaccineren we als eerst, en waarom? Hoe zorgen we ervoor dat iedereen toegang heeft tot de vaccins? Hoe voorkomen we discriminatie van niet-gevaccineerde personen? En in hoeverre schenden de coronamaatregelen onze vrijheid?

Deze laatste vraag staat centraal in het nationale debat. Veel Nederlanders maken zich zorgen over de toegenomen overheidscontrole, zoals Neuhaus terecht opmerkt. Ook denkt hij dat de huidige coronamaatregelen permanente schade kunnen veroorzaken. De maatregelen beperken ons sociale contact, en veranderen de manier waarop we communiceren. Deze effecten zijn misschien blijvend. Ook noemt hij het feit dat Groot-Brittannië zijn ontwikkelingshulp heeft beperkt. Het land rechtvaardigt deze keuze met het argument dat deze besparingen noodzakelijk zijn, omdat de pandemie veel financiële schade veroorzaakt. Neuhaus ziet deze beperking van ontwikkelingshulp als een zorgelijke ontwikkeling. Toch is het ontbinden van alle coronamaatregelen geen oplossing, zegt hij. Rechten, benadrukt hij, komen met bepaalde plichten. ‘Het is belangrijk dat we uiteindelijk onze rechten en vrijheden opeisen. Maar we hebben ook een plicht om anderen niet ziek te maken’,  zegt de ambassadeur.

Zijn laatste punt verwijst naar zowel een individuele als gemeenschappelijke plicht. Neuhaus, die Australië vertegenwoordigt bij de Organisation of Proliferation of Chemical Weapons (OPCW), is betrokken bij OPCW’s wereldwijde inspanningen om chemische wapens te elimineren. De ambassadeur en OPCW streven ernaar om Syrië verantwoordelijk te houden voor het gebruik van chemische wapens, en Rusland voor het vermeend gebruik van novitsjok, een groep van zenuwgiffen.

Australië wil Rusland ook verantwoordelijk houden voor zijn rol bij het neerschieten van het MH17-vliegtuig in 2014. Het incident, dat 298 mensen het leven kostte, was een nationale tragedie voor Nederland en Australië.  ‘We zijn op zoek naar de waarheid en we vragen om gerechtigheid voor de MH17-slachtoffers en hun families. We willen dat Rusland hierin het juiste doet’,  zegt de ambassadeur. Zijn toon impliceert dat deze onderhandelingen met Rusland niet altijd gemakkelijk zijn. ‘Maar de meeste landen streven naar verbetering als het gaat om de eliminatie van chemische wapens’,  concludeert Neuhaus hoopvol.

Het gesprek gaat vervolgens over klimaatverandering, en welke gevolgen deze ontwikkeling heeft voor mensenrechten. Klimaatverandering, stelt Neuhaus, is een existentiële crisis. Klimaatverandering treft tenslotte iedereen op aarde, en niet alleen de kwetsbaren onder ons. De ambassadeur, een expert op het gebied van internationaal recht, stelt dat maatregelen tegen klimaatverandering moeten worden opgenomen in het internationaal recht. Dit moet gebeuren op mondiaal en regionaal niveau. Als mensenrechtenverdediger waarschuwt hij tegelijkertijd voor het mogelijk discriminerend gebruik van deze wetten. ‘Mensen moeten het gevoel hebben dat je met hen samenwerkt, niet tegen hen. Je kunt de bossen niet van hen afpakken zonder in hun levensonderhoud te voorzien.’

Deze waarschuwing benadrukt hoe complex het begrip mensenrechten is. Dit is diep geworteld in het recht en de ethiek, maar heeft ook een politieke lading. De handhaving van mensenrechten wordt door sommige critici als een politieke daad beschouwd. Zij betogen dat het begrip mensenrechten voornamelijk idealistische, seculiere en egoïstische doeleinden dient. Schuilt er een politiek motief achter de beschuldigingen van mensenrechtenschendingen, gericht aan landen zoals Myanmar en China? En is het begrip mensenrechten per definitie opportunistisch en eurocentrisch? Neuhaus denkt van niet, verwijzend naar zijn werk in Afrika. Hij wijst ons op een simpele waarheid. ‘Het zijn niet alleen de westerse landen die vragen om mensenrechten’, zegt hij. ‘Het zijn de mensen zelf. Het is iets dat iedereen wil. Het verlangen naar mensenrechten is universeel. ’

De connectie tussen immigratie en mensenrechten is ook een belangrijk thema in het politieke debat. Australië werd eerder bekritiseerd vanwege zijn nationale immigratiebeleid. Het beleid verplicht detentie voor alle illegale immigranten, inclusief individuen die bescherming zoeken als vluchteling. In het kader van dit omstreden beleid benadrukt Neuhaus nogmaals het belang van vrijheden en plichten. ‘Vrijheid van vestiging is een mensenrecht,’ zegt hij. ‘Maar deze vrijheid moet in goede banen worden geleid om misbruik te voorkomen. Mensenhandel heeft bijvoorbeeld veel leed veroorzaakt. Ook moeten landen de kans krijgen om hun grenzen te beschermen.’ De ambassadeur benadrukt daarbij dat de immigrant behalve rechten ook verantwoordelijkheden heeft. ‘De immigrant moet de normen en waarden accepteren van het land, samen met de vrijheden’, zegt hij.

Een deelnemer gaat verder in op dit verband tussen de politiek, de ‘ander’ en mensenrechten. ‘Sommige extreemrechtse partijen hebben een zeer selectief begrip van mensenrechten. Dat wil zeggen: zij geloven in mensenrechten voor sommige mensen, maar niet voor alle mensen’, zegt ze. Een andere deelnemer merkt op dat deze partijen zich vaak beroepen op hun vrijheid van meningsuiting wanneer zij de mensenrechten van sommige groepen in twijfel trekken. Hoe voorkomen we de verspreiding van deze problematische ideeën?

Er is zowel een sociaal-maatschappelijke als juridische oplossing, volgens Neuhaus. In de eerste plaats moeten we de herinnering aan de wreedheden van de Tweede Wereldoorlog levend houden. Herdenken is belangrijk, want we moeten onze fouten niet herhalen, zegt de ambassadeur. Als voorbeeld noemt hij het Monument der verloren kinderen in kamp Vught. Het monument herinnert aan de deportatie van 1269 kinderen naar vernietigingskampen in juni 1943. Ook het internationaal recht biedt oplossingen, volgens Neuhaus. ‘Internationaal recht definieert wat aanvaardbaar is binnen grotere vrijheden’, zegt hij, verwijzend naar het werk van het Internationaal Strafhof in Den Haag.

Uiteindelijk kijken Neuhaus en de deelnemers verder dan de politiek en het recht door te reflecteren op het belang van empathie, respect, en menselijkheid. Volgens de ambassadeur gaan mensenrechten niet alleen over het recht, maar ook over ons gedrag. En misschien is dat waar het allemaal op neerkomt. De vragenronde wordt afgesloten door Lotty Wolvekamp, ​​bestuursvoorzitter van IofC Nederland, die de verharding van de politieke dialoog en het verlies van respect in de samenleving betreurt. Haar conclusie raakt de menselijke kern van mensenrechten: ‘Je kunt geen mensenrechten hebben zonder respect voor de ander.’

Shereen Siwpersad

Bron: https://www.theguardian.com/global-development/2021/feb/22/world-faces-p...

* Klik hier voor meer informatie over het project Faith in Human Rights