Deze zomer vond de jubileumconferentie van 25 jaar Creators of Peace plaats in Caux. De Roemeense Diana Damsa vertelde hier hoe zij vecht tegen de vooroordelen en achtergestelde positie van Roma in haar land. Deze strijd is het resultaat van een lange, persoonlijke ontdekkingstocht naar haar eigen overtuigingen en cultuur, die leidde tot confronterende inzichten. Ze heeft haar verhaal nu ook online gedeeld. U kunt het hieronder lezen.  

‘Eind oktober 2005 landde ik in Mumbai, India, om mee te doen aan de leiderschapstraining van IofC Action for Life. Ik was een en al opwinding. Het was mijn eerste keer buiten Europa en ik was zo nieuwsgierig naar alles dat ik gelijk dezelfde middag nog de stad in wilde. Onze gastheer leidde ons langs alle bezienswaardigheden van Mumbai.

Het viel me op dat er veel arme, vuile bedelaars op straat waren. ‘Die zigeuners zijn ook overal,’ dacht ik. ‘Wat hinderlijk.’ Ik vroeg mijn gastheer wie die mensen waren. ‘Arme mensen,’ antwoordde hij. Ik was verrast. ‘Hoe bedoel je arme mensen? Zijn het geen zigeuners dan?’ Hij keek me verbaasd aan en vroeg wat zigeuners waren. Geschokt over zijn onwetendheid zei ik: ‘Weet je niet wie de zigeuners zijn?’ ‘Nee,’ antwoordde hij. ‘Maar dit zijn gewoon hele arme Indiërs.’

Het incident liet me in de dagen erna niet meer los. Hoe kon hij niet weten wie zigeuners waren? En waarom leken deze vuile, donker gekleurde bedelaars op hen? In mijn momenten van stilte de volgende ochtenden reflecteerde ik hierop. Ik realiseerde me al gauw dat ik zigeuners altijd associeerde met een heel negatief beeld: vies, arm, bedelaars, onbetrouwbaar, gevaarlijk.

Waar kwam dit beeld vandaan? En waarom nam ik zo snel aan dat alle arme bedelende mensen zigeuners waren? Ik moest toegeven dat ik bevooroordeeld was tegenover deze groep. En dat, hoe graag ik ook zou willen dat mijn mening op feiten en observaties was gebaseerd, ik belangrijke kennis miste. Ik schaamde me.

Zo begon mijn ontdekkingsreis. Wie had gedacht dat ik zo ver van huis moest zijn om deze pijnlijke waarheid over mijzelf en mijn cultuur te leren? De reis is elf jaar geleden begonnen en gaat nog steeds verder. Graag deel ik een aantal stappen die ik tot nu toe heb doorlopen.

Eerste stap: erken je eigen vooroordeel en wees bereid hier aan te werken. Tijdens mijn reflecties zag ik in hoe ik het product was van mijn maatschappij. Een maatschappij waarin afkeer voor zigeuners de norm is. Mensen spreken slecht over hen, gebruiken hen als negatief voorbeeld bij de opvoeding van hun kinderen en geven hen de schuld als er iets is gestolen of vernield. Ze worden als zondebok gebruikt. Het was een pijnlijk besef dat ik bij de groep hoorde die discrimineerde.

Tweede stap: doe wat tegen je onwetendheid. Ik realiseerde me hoe weinig ik van deze groep af wist, terwijl we al zo lang als we kunnen herinneren samen leven. Ik verdiepte me in hun geschiedenis en cultuur. Zo leerde ik dat ze oorspronkelijk uit Noord-India komen en 1000 jaar geleden naar Europa trokken. Dat er grote overeenkomsten waren tussen hun taal en cultuur en de culturen van Noord India, maar dat ze nu een aparte etnische groep in Europa zijn.

Minder leuk was het om over hun ontberingen in Europa te leren, zoals hun verliezen tijdens de Holocaust. Het meest geschrokken was ik over de 500 jaar van slavernij die ze moesten ondergaan op grondgebied dat nu mijn land is. Hoe was dit mogelijk? Waarom had ik hier nooit eerder over gehoord? Waarom leerden we dit niet in onze geschiedenisles?

Derde stap: neem een bewust besluit om respect te tonen. Ik besloot niet meer slecht over hen te spreken. Ook noemde ik ze niet langer zigeuners, maar Roma. Eerder had ik niet geweten dat zigeuner een denigrerende term was en dat ze zelf Roma genoemd wilden worden, dat ‘menselijk wezen’ betekent.

Vierde stap: ga er op uit en maak vrienden. Omdat ik eigenlijk geen enkele Roma persoonlijk kende, zocht ik mogelijkheden om in contact te komen. Zo ontwikkelde ik een aantal vriendschappen. Hoe beter we elkaar leerden kennen, hoe meer ik me begon te schamen voor mijn ‘oude bevooroordeelde zelf’. Ik ontdekte dat er veel Roma zijn die een leven leiden dat op het mijne lijkt, met dezelfde bezigheden en verwachtingen van het leven. Maar deze Roma zijn minder zichtbaar. Omdat ze goed geïntegreerd zijn, maar ook omdat velen van hen niet willen opvallen als Roma uit angst voor discriminatie.

Vijfde stap: vertel je familie en vrienden over je ontdekkingen.  Dit is waarschijnlijk het moeilijkste om te doen. Desalniettemin begon ik met mijn familie en vrienden erover te praten, soms met succes. Sommige vrienden begonnen zelf ook een ontdekkingsreis. Ook nam ik het onderwerp voortaan mee in trainingen die ik gaf.

Zesde stap: spreek je uit voor de Roma. Mijn eigen ervaringen zijn het waardevolst als ik ze inzet om het algemene negatieve beeld van de Roma ter discussie te stellen en uit te komen voor de pijnlijke waarheden uit onze geschiedenis. Ik wil mensen bewust maken hoe onze onwetendheid en onverschilligheid anderen treft. Hoe vernederend sommige van onze aannames zijn en hoe onrechtvaardig ons gevoel van superioriteit is. Dit is geen gemakkelijk onderwerp. Maar ik voel dat ik het moet doen, uit respect voor onze samenleving en voor vrede en rechtvaardigheid.

Onlangs hebben we de Roemeense NGO Centrum voor Sociale Verandering opgericht. Onze missie is onder andere het ondersteunen van Roma jongeren en vrouwen en het creëren van publiek bewustzijn over vooroordelen en discriminatie. We organiseren gesprekken tussen Roma en niet –Roma en geven les op scholen over de geschiedenis van de Roma, de ontberingen en de slavernij. Vaak vragen leerlingen: waarom leren we dit niet in de geschiedenisles?

Maar ik moet bekennen dat het mij zelfs nu nog niet altijd lukt om op te komen en me uit te spreken voor de Roma. Ondanks mijn vaste voornemen dit te doen. Op sommige momenten ontbreekt het me aan de moed, kracht of inspiratie.

Zo was ik laatst op bezoek bij een familie met een jonge zoon. Het was een wild, energiek jongetje en de moeder moest hem herhaaldelijk corrigeren, zonder veel succes. Toen, onverwachts, hoorde ik haar ineens zeggen: Als je niet stopt met spugen geef ik je aan de zigeuners, want alleen zij zijn vies en rommelig en spugen zoals jij doet.’ Ik was geschokt en wist niet wat ik moest zeggen. Het was een liefdevolle moeder, maar zij herhaalde gewoon wat zij in haar jeugd altijd heeft gehoord. Zonder zich af te vragen wat de impact hiervan is. Ze is eigenlijk een slachtoffer van onze maatschappij, zoals ik vroeger ook was. Ik zag het gebeuren, maar ik was erdoor overvallen en durfde niets te zeggen.

Er is inspiratie en gevoeligheid voor nodig om de juiste manier te vinden om mijn vriendin te helpen  de kwalijkheid van zo’n opmerking te begrijpen. Ik wil haar niet veroordelen. Ik wil alleen het patroon doorbreken waarin vooroordelen van generatie op generatie worden doorgegeven. Ik wil dat al onze kinderen rechtvaardige en meedogende mensen worden. Deel van een generatie die verantwoordelijkheid neemt voor álle hoofdstukken uit onze geschiedenis. Een generatie die trots kan zijn omdat ze oplossingen hebben gevonden voor de sociale onrechtvaardigheid van nu.

Dus spreek ik nogmaals mijn voornemen uit om op te komen voor de Roma en niet machteloos toe te kijken. Ik wil mijn Roma vriendin Simona, hier aanwezig, bedanken dat ze onderdeel is van mijn ontdekkingsreis. En ik wil me verontschuldigen voor het onrecht dat ‘haar mensen’ is aangedaan door ‘mijn mensen’. Ik wil benadrukken dat we uiteindelijk één soort mensen zijn. 

Diana Damsa

Het Creators of Peace initiatief is in 1991 opgericht in het internationale conferentiecentrum van Initiatives of Change in Caux, Zwitserland, door politica Anna Abdallah Msekwa uit Tanzania. In haar openingsspeech, riep ze iedereen op ‘vrede te stichten waar ze ook waren, in onze harten, onze huizen, op ons werk en in onze gemeenschap. We doen altijd of iemand anders het struikelblok is. Maar zijn we het misschien niet zelf?’ Lees hier meer over Creators of Peace.