Sommige grenzen zijn duidelijk en keihard, zoals de muren tussen Mexico en de VS en Israël en Palestina. Veel grenzen zijn minder duidelijk, maar evengoed invloedrijk. Politici tekenen niet-tastbare grenzen langs ‘onze identiteit’ en ‘onze cultuur’, marketeers creëren een scheidslijn tussen mannen en vrouwen. Sommige lijnen tekenen we zelf – we noemen ons links of rechts, christen of moslim. Maar vaker zijn de hokjes van anderen: zij noemen je minderheid, elite, zwart of homo.      

Welke scheidslijnen ervaren we, persoonlijk en in de maatschappij, en hoe kunnen we die overbruggen? Zo’n 150 mensen van allerlei nationaliteiten en verschillende geloven – van bahai, hindoe en boeddhist tot de drie monotheïstische godsdiensten - gingen in gesprek over deze vragen tijdens de jaarlijkse interreligieuze conferentie van het International Institute for Social Studies op 18 november in Den Haag. De conferentie, met het thema ‘Crossing borders, building bridges’, werd georganiseerd in samenwerking met Initiatives of Change en het Haagse studentenpastoraat Haastu.  

Geweld

Tijdens de dag – die werd geopend met gebeden en gezangen uit de verschillende geloofstradities - konden deelnemers in gesprek gaan aan ‘dialoogtafels’ en luisteren naar inspirerende persoonlijke verhalen tijdens de Human Library. Hoofdspreker was de Zuid-Afrikaanse moslimtheoloog en politiek activist Farid Esack. Als islamitisch bevrijdingstheoloog en feminist is Esack een man die zelf in geen enkel hokje past.

Toen hij daar toch een keer werd ingestopt – hij kreeg tijdens een verblijf in de VS een uitnodiging voor een universiteitsdiner voor alle professoren die uit minderheden kwamen– ervoer hij dat als diep beledigend. ‘Objectief gezien zijn moslims in Zuid-Afrika een minderheid. Maar wij zijn een bruisende gemeenschap die daar al eeuwen leeft en ik heb mijzelf nooit een identiteit als minderheid aangemeten. Als anderen jouw grenzen bepalen en die aan jou opleggen, is dat een vorm van geweld. Ze maken van jou een Ander, zonder dat je het zelf wilt.’

Interreligieus protest

Voor Esack gaat interreligieuze samenwerking niet over harmonie of dialoog. Geen bijeenkomsten waar iedereen noemt wat zo goed is aan hun geloof en gezellig glimlacht. Wat hem betreft betekent het één ding: samenwerken in solidariteit met de onderdrukten en actie ondernemen, ieder geïnspireerd door zijn eigen geloof. Dit doel, opkomen voor de onderdrukten, zou de verschillen tussen geloven moeten overbruggen.

Zo trok hij tijdens zijn activisme tegen het Apartheidsregime op met christelijke geestelijken. Hij vertelt hoe ze tijdens een protest tegen de ontruiming van een zwarte wijk zij aan zij voor een grote politiemacht stonden, bijbels en korans in de hand, biddend in hun eigen traditie. Ze belandden gezamenlijk in de cel en deelden daar hun geloof.

‘Voor mij was de belangrijkste scheidslijn toen: voor of tegen apartheid. Dus deze geestelijken waren mijn broeders in die strijd, terwijl sommige imams het regime steunden.’ Maar voor anderen bleek de scheidslijn moslim – christen belangrijker, want vanuit de moslimgemeenschap kwam er veel kritiek op zijn samenwerking met christenen.

Verketterd

‘Dit is het gevaar voor iedereen die zich bezig houdt met interreligieuze dialoog en samenwerking,’ zegt Esack. ‘Hoe zorg je ervoor dat je je eigen gemeenschap niet gaat minachten, terwijl je los rond zweeft in de interreligieuze ruimte? Hoe zoek je verbinding met anderen, maar houd je ook vast aan je eigen gemeenschap en traditie die je voedt en waar je wortels liggen?’

Een reële vraag voor sommige deelnemers. ‘Ik herken die interne strijd,’ zegt de Indonesische Dhika, moslima en studente aan het ISS. ‘Ik voel me verbonden en geworteld in mijn religie, maar voel me tegelijkertijd soms gefrustreerd met diezelfde gemeenschap.’ De Braziliaanse  Felipe, in opleiding tot dominee en tijdelijk in Nederland voor een uitwisselingsprogramma van Kerk in Actie, zou graag vanuit zijn evangelische gemeenschap in gesprek gaan met andere gelovigen. ‘Maar ik wil niet uit de kerk worden gezet. Bij ons worden mensen die met interreligieuze projecten bezig zijn als ketter gezien. Ze zouden de Schrift niet serieus nemen.’ 

Contact

‘Dialoog moet niet geïsoleerd zijn, maar iets veranderen in het dagelijks leven van mensen,’ zegt ook de Nederlands-Turkse Tayfun, die als ‘boek’ tijdens de Human Library zijn verhaal vertelt samen met de Nederlands-Koerdische Bedel. Zij startten twee jaar geleden een gesprek tussen Nederlandse Koerden, Turken en Armeniërs, dat inmiddels onder de vlag van The Hague Peace Projects is uitgegroeid tot een breed initiatief met een vaste werkgroep die maandelijks bijeenkomt en regelmatig themabijeenkomsten organiseert.

Als zoon van Turkse gastarbeiders die in Nederland in een hechte Turkse gemeenschap leefden, kreeg Tayfun al vroeg beelden mee van wie zijn ‘tegenovers’ waren. ‘Als ik over een Koerd of Armeen hoorde, kreeg ik negatieve emoties.’ Toen in 2015 in Turkije het gewapende conflict met de PKK uitbrak en ook in de diaspora de spanningen toenamen, besloot Tayfun dat hij niet ‘gegijzeld’ wilde worden door zijn leiders of de politiek. ‘Ik wilde contact van mens tot mens.’

In de Turkse gemeenschap stuit hij op veel onbegrip. ‘Mensen vragen ons: waarom zijn jullie zo zelfkritisch, terwijl de Turkse gemeenschap al zo onder vuur ligt? Maar als de haat publiek is, moet de dialoog ook publiek zijn.’ Ook vanuit de Koerdische en Armeense gemeenschap is er veel wantrouwen: eerst doden ze ons, en dan willen ze erover in gesprek? Het duurt soms een paar bijeenkomsten lang voor mensen gaan praten.

Innerlijke grenzen

‘Vaak is er eerst een botsing. Maar zodra mensen hun persoonlijke verhalen beginnen te vertellen, ontmoeten ze elkaar,’ zegt Bedel. ‘Als ik daar aan denk krijg ik nog steeds kippenvel.’ Tijdens de gesprekken ontdekte Bedel ook allerlei andere grenzen in zichzelf. ‘Ik ontdekte dat ik bijvoorbeeld sterke ideeën had over een moslima met hoofddoek, en realiseerde me dat ik bij haar hetzelfde deed als anderen bij mij als migrant.’ 

Om verschillen te overbruggen, moeten we eerst onszelf en ons eigen wereldbeeld begrijpen, zegt de Zimbabwaanse Shingi Masunda, die een master theologie in Groningen volgt. ‘Ik zag mezelf altijd als ruimdenkend. Maar door de gesprekken vandaag realiseer ik me dat ik niet altijd zo open ben als ik denk, maar ook vooroordelen heb. Die moet ik leren kennen om de ander te begrijpen.´

En soms is verschillen overbruggen niet genoeg, stelt Farid Esack.´Soms moeten we gevormde scheidingslijnen afbreken. Want dat zorgt voor de vernietiging van bestaande onderdrukking. En daarmee zal je de identiteit en perceptie van veel mensen schaden. Als een man bijvoorbeeld zijn mannelijkheid ontleent aan een patriarchaal systeem, dan zal ik hem als feminist oncomfortabel maken. Want zijn identiteit bestaat uit het systeem dat ik wil vernietigen.´   

Interfaith Conference

Dit was de tiende editie van de Interfaith Conference op het International Institute for Social Studies (ISS). Het jaarlijks terugkerende evenement begon als kleinschalige interreligieuze bijeenkomst voor internationale studenten. Inmiddels is het uitgegroeid tot een conferentie voor (veelal internationale) mensen uit heel Nederland. De conferentie werd georganiseerd door Waltraut Stroh, studentenpastor in Delft en Den Haag en Willem Jansen, studentenpastor bij Haastu en programmacoördinator bij Initiatives of Change, in samenwerking met een groep studenten van het ISS.

Foto's: Laura Reijnders; verslag: Irene de Pous