Gepubliceerd op 8 juni 2021
In een eerder virusverhaal riep Hennie de Pous-de Jonge op tot een Red de Rode Regenworm actie. Dit klinkt misschien ludiek, want de worm is immers een weinig bezongen en nutteloos-ogend dier. Toch zijn wormen onlosmakelijk verbonden met een gezonde aarde vanwege hun bijdrage aan de verbetering van de bodemstructuur, zoals blijkt uit het verhaal van de Rode Regenworm. Charles Darwin wist dit ook: in zijn ‘wormenboek’ uit 1881 beschreef hij deze harde werkers als ‘een mens, blind en doof geboren’ en verwonderde zich over hun verrassende intelligentie en complexe gedrag. In zijn onderzoek concludeerde hij dat wormen een essentiële bijdrage leveren aan natuurlijke processen. Zijn fascinerende boek werd pas in 2020 vertaald naar het Nederlands.
De bewezen intelligentie van ongeliefde dieren blijft ons verassen. Dat komt doordat we de natuur, dieren inclusief, beschouwen vanuit een antropocentrisch perspectief. De hond beschermen we, want hij is trouw, intelligent en speels. Dat zijn positieve eigenschappen die we ook aan mensen toekennen. De ‘domme’ kip moet het ontgelden: zij is vooral smakelijk. De hiërarchische relatie tussen mens en natuur zorgt ervoor dat we ons gerechtvaardigd voelen om de natuur uit te buiten. Pas wanneer blijkt dat dit roekeloos gedrag ons in gevaar brengt, voelen we ons geroepen om de natuur te beschermen.
Deze koloniale manier van denken zorgt voor veel onrecht in de wereld. Immers, worden grove mensenrechtenschendingen niet gerechtvaardigd met het argument dat sommige mensen nou eenmaal te dom, te simpel en te ‘anders’ zijn? Dat is natuurlijk onzin, maar stel dat dit tóch zou blijken. Mijn antwoord is dan: en wat dan nog? Deze mensen zouden in dat geval nog steeds recht hebben op een waardig en gelukkig bestaan. Waarom passen we dezelfde manier van denken toe op de natuur (‘minder intelligent’, ‘minder complex’ en ‘anders’ dan de mens), met alle gevolgen van dien? We moeten beseffen dat de natuur bestaansrecht heeft, of zij nou onze doelen dient of niet.
We kunnen lering trekken uit de coronacrisis. Niet voor niets wordt het virus in verband gebracht met illegale dierenhandel, ontbossing, overbevolking, luchtvervuiling en andere ecologische problemen. De pandemie is het resultaat van ecologische verwoesting, claimen vertegenwoordigers van de Verenigde Naties en internationale milieuorganisaties in de Guardian. Met het coronavirus geeft de overbelaste aarde een signaal af: dit kan zo niet langer.
Ik heb geen snelle oplossingen voor de pandemie, maar ik ben wel bang dat we in onze oude patronen zullen vervallen na het Covid-19 tijdperk. Het is dan een kwestie van tijd voordat de nieuwe pandemie zich aandient. Om dit te voorkomen moeten wij niet alleen het virus bestrijden, maar ook ons denken veranderen. De overtuiging dat de natuur bestaat om de mens te dienen is een destructief denkpatroon. In plaats daarvan moeten we de natuur koesteren omdat zij inherent waardevol is, met of zonder de mens als middelpunt. Ook is het niet eerlijk om het leefgebied van niet-menselijke individuen te vernietigen, want zij hebben net zoveel bestaansrecht als wij. De volgende ecologische crisis en/of pandemie kunnen we alleen voorkomen door onze koloniale en antropocentrische manier van denken te verruilen voor een holistisch en inclusief beeld van mens, dier en plant. Dekoloniseer het denken—en de natuur.
Shereen Siwpersad