“Ik heb een steen verlegd in een rivier op aarde. Het water gaat er anders dan voorheen.” Bram Vermeulen zong deze tekst voor het eerst in 1998. Met de tekst zegt Vermeulen zien dat ieder mens telt. En dat keuzes die je vandaag maakt, de toekomst bepalen. Als individu en als samenleving zijn we ons steeds meer bewust van de impact van onze keuzes op de toekomst van volgende generaties. Waarnemend ombudsman voor Toekomstige Generaties, Jan van de Venis, pleit er zelfs voor het welzijn van toekomstige generaties mee te laten wegen bij belangrijke beslissingen. Een gesprek over het verleden en de toekomst, het maken van keuzes, mensenrechten en De IJssel.
Na een studie rechten ging Jan aan de slag in de commerciële advocatuur. ‘De wereld van bonussen, grote zaken, leasebakken en veel geld’, zegt hij nu. Zijn passie voor rechten richt hij inmiddels op maatschappelijke kwesties. Als waarnemend ombudsman voor Toekomstige Generaties komt hij op voor de belangen en rechten van onze kleinkinderen en achterkleinkinderen. Daarnaast is hij onder andere voorzitter van het Nationaal Park Duinen van Texel en medeoprichter van de ngo Stand Up For Your Rights die zich sterk maakt voor een duurzame toekomst voor al het leven op aarde.
Wat veroorzaakte die ommezwaai in je carrière?
‘Toen ik 27 jaar was overleed mijn moeder op 50-jarige leeftijd. Een cruciale gebeurtenis in mijn leven. Het zette me aan het denken. “Wat wil ik bereiken in mijn leven?” Het grote geld verdienen begon me tegen te staan en ik ging op zoek naar werk met meer inhoud. Als natuurliefhebber had ik altijd wel wat met milieu. Ik ben toen aan de slag gegaan als advocaat bij Greenpeace. In die tijd werd ik me meer en meer bewust van de impact van de klimaatverandering op mensenrechten van onze én toekomstige generaties. Dit leidde uiteindelijk tot de oprichting van Stand Up For Your Rights. Zo’n tien jaar geleden ontmoette ik de Hongaarse ombudsman voor Toekomstige Generaties. Het idee, een ‘waakhond’ die opkomt voor de belangen van toekomstige generaties, sprak me enorm aan. Ik wilde dat ook in Nederland. En ja, dat moet je gaan lobbyen en mensen meekrijgen. Dat is gelukt: in 2018 werd het Lab Toekomstige Generaties opgericht.’
Wat wil het Lab Toekomstige Generaties bereiken?
‘We willen de mooist mogelijke toekomst voor de toekomstige generaties realiseren. Mensenrechten zijn daarbij ons uitgangspunt. Wij willen graag dat we, ook in Nederland, de rechten van toekomstige generaties meenemen bij belangrijke besluiten. Niet alleen bij de overheid, maar ook bij bedrijven en instellingen. En daar stopt het niet. Ook jij en ik kunnen die belangen meenemen in de keuzes die we maken. Gaan we met het vliegtuig op vakantie of met de trein bijvoorbeeld. En welke keuze maak je in het stemhokje? De generaties van de toekomst hebben nu nog geen formele stem in onze democratie. Daar willen we verandering in brengen.’
Hoe pakken jullie dat aan?
“We kijken naar kwesties van vandaag die zo’n mooie toekomst in de weg staan. Elk jaar gaan we aan de slag met enkele kwesties. In 2021 hebben we bijvoorbeeld het belang van water voor toekomstige generaties onderzocht. Schoon water is een mensenrecht. We hebben onderzoek gedaan naar de waarde van water voor toekomstige generaties. Onze conclusie? We moeten nu actie ondernemen om die waarden, waaronder de toegang tot schoon drinkwater, beschikbaar te houden. Wij vinden dan ook dat het recht op water in onze grondwet moet staan. We maken nu plannen voor een onderzoek naar de kwestie schone lucht. We weten allemaal dat onze lucht vies is. Zo erg zelfs dat er in Nederland kinderen worden geboren met aangeboren hersenletsel. Deze kinderen krijgen al niet meer de mooist mogelijke toekomst. En dan hebben we het nog niet eens over hun kinderen en kleinkinderen. Wij zeggen: “Zorg nu voor schone lucht.” Wij vinden dat we dat verplicht zijn, ook vanuit het oogpunt van mensenrechten. Die kwesties pakken we niet alleen aan. We werken voor de laatste kwestie bijvoorbeeld samen met het Longfonds en gezondheidswetenschappers.’
Dit jaar bestaat de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens 75 jaar. Is die verklaring toekomstbestendig?
‘De rechten die in de verklaring staan, zijn fundamentele rechten en ook voor toekomstige generaties relevant. Wel ligt de nadruk in deze verklaring naar mijn idee meer op de rechten die het individu beschermen en minder op de rechten die gaan over onze collectieve belangen. En daarbij moet je niet alleen denken aan de belangen van ons, mensen. Het gaat om de belangen van al het leven. Natuurlijk lag de focus in 1948 op vrijheid en bescherming van de mens. Nu beseffen we ons meer dan in die tijd dat we onderdeel zijn van de natuur en dat we ook het leven op aarde moeten beschermen. Daarvoor hoeven we de verklaring uit 1948 niet aan te passen. We kunnen nieuwe rechten aanvaarden die meer focussen op collectieve, ethische, economische en sociale rechten. En dat gebeurt al. Zo heeft de Verenigde Naties in 2022 het recht op een schone, gezonde en duurzame leefomgeving als mensenrecht erkend.’
Veel mensen zien klimaatverandering als een van de grootste bedreigingen voor de toekomst van de aarde. Welke invloed heeft dat op mensenrechten?
‘Klimaatverandering heeft een aanzienlijke impact op verschillende mensenrechten. Neem bijvoorbeeld natuurrampen als gevolg van klimaatverandering. Stormen, overstromingen, droogte: ze hebben directe invloed op het recht op leven, gezondheid en huisvesting. Steeds meer plekken op aarde raken onbewoonbaar waardoor mensen moeten verhuizen. Daardoor dreigen hele culturen uit te sterven. De klimaatverandering is een symptoom van onbalans die we hebben met de aarde.’
Hoe kunnen we die balans voor de toekomst herstellen?
‘Dat kan op verschillende manieren. Zo zijn er bijvoorbeeld initiatieven om de aantasting van het klimaat door menselijk handelen (of het gebrek daaraan) strafbaar te maken. Een andere manier is het geven van rechten aan de natuur. Dat gebeurt in steeds meer landen. Bescherming van bijvoorbeeld rivieren en bossen heeft directe invloed op het leven en de gezondheid van mens en dier. Zo staat in de grondwet van Ecuador in de grondwet dat iedereen op mag komen voor de belangen van Pacha Mama, moeder aarde. In Nederland is de rivier De IJssel erkend als rechtspersoon. Wim Eikelboom, activist en naar eigen zeggen ‘verliefd op de IJssel’ treedt op als spreekbuis voor die rivier. Dat zouden we meer moeten doen. Dat we als mensen ook spreken namens niet-mensen. Zo kunnen we met elkaar de wereld veranderen.’
Onze voorouders hebben een steen verlegd. Ze hebben dingen gedaan of gelaten voor een betere toekomst voor hun kinderen en kleinkinderen. Het is nu aan ons om een pad te effenen voor de komende generaties. Bijvoorbeeld door een stap terug te doen, bewust afzien van luxe of gemak. Of door op te komen voor leven, mens of natuur, wiens stem niet gehoord wordt. Door ons bewust te zijn van de impact van onze keuzes dragen we bij aan een vreedzamere en duurzamere wereld waarin al het leven, mens én natuur, gedijt.
Kom op 10 december naar het festival ‘Geloven in Mensenrechten’ in Den Haag en laat je inspireren om op te komen voor mensenrechten van nu en de toekomst. Meer informatie vind je op onze website.
Meer weten over de rechten van de natuur?
’Jessica den Outer schreef het boek ‘Rechten voor de Natuur´ waarin ze de verhalen achter deze wereldwijde natuurrechten ontwikkelingen onderzocht en opschreef. Jessica is van huis uit milieujurist en pleit sinds 2017 voor de Rechten voor de Natuur en de belangen van toekomstige generaties. Jessica is lid van het kernteam van het Lab Toekomstige Generaties. Een quote uit haar boek: ’Over vijftig jaar zullen de geschiedenisboeken vastleggen dat dit het moment was waarop ons wereldbeeld begon te kantelen.’
Karin Hiralal.