Hoe verhouden de principes van de islam zich tot de universele mensenrechten? Het is een vraag die velen bezighoudt en discussies doet oplaaien. Denk bijvoorbeeld aan de discussie over het boerka verbod en de rol van islamitisch onderwijs in het Nederlandse onderwijs. Als jonge vrouw ging Semahat Kulcu (54) op een persoonlijke ontdekkingstocht naar antwoorden, gedreven door nieuwsgierigheid naar de standpunten van de islam over de rechten van de mens en met name die van de vrouw.
Semahat is geboren in centraal Turkije. Haar vader vertrok in de late jaren ‘70 naar Nederland als gastarbeider, zoals het toen werd genoemd. Enkele jaren later volgden Semahat, haar moeder en broer en zus. ‘Ik zat toen nog op de basisschool’, herinnert Semahat zich. Het gezin woonde in Maastricht waar Semahat ook naar de middelbare school ging en geneeskunde studeerde. Was het bijzonder om als Turks meisje te gaan studeren in die tijd? Na enige aarzeling: ‘Ja, eigenlijk wel. Op de middelbare school zat in die tijd één ander Turks meisje. Voor de rest waren het blonde koppies. En toen ik ging studeren, was ik ook de uitzondering als Turkse jonge vrouw.’
Zelfstandig zijn
‘Mijn moeder motiveerde ons enorm om een opleiding te volgen. Zelf was ze analfabeet en mocht zelfs niet naar de basisschool. Dat zat haar zo dwars dat ze ons, haar kinderen, altijd voorhield dat we ons best moesten doen en alles uit onze opleiding moesten halen wat we konden. Hoe meer wij bereikten, hoe gelukkiger zij werd. Mijn moeder vond het ook belangrijk dat wij, ook als meisjes, onafhankelijk waren en op onze eigen benen konden staan.’ Semahat volgde het advies van haar moeder op. Na haar geneeskundeopleiding vertrok ze naar de Randstad. ‘Maastricht werd te klein voor me. Ik ben eerst gaan werken als basisarts in Rotterdam. Ik raakte toen gefascineerd door de verschillen tussen mensen en hoe je als psychiater mensen echt kunt helpen met hun klachten en de problemen waar ze tegen aanlopen. Daarom specialiseerde ik me in de psychiatrie. Het is een prachtig vak!’ Inmiddels woont ze 25 jaar in Den Haag en werkt ze als psychiater bij Parnassia.
Twijfels
‘In mijn studententijd begon ik me af te vragen hoe de islam omging met de rechten van de vrouw. Ik zag in meerdere culturen dat vrouwen niet altijd gelijk werden behandeld. Een beeld dat ook door de media werd geschetst. Als ik onrechtvaardigheid om me heen zag, dacht ik: “Als dit de islam is, dan hoeft het niet voor mij.” Maar ik bleef ook nieuwsgierig en ben me gaan verdiepen, gaan lezen en praten. En realiseerde me dat culturele opvattingen en tradities en drang naar macht ons beeld over de islam inkleuren.’ Ze ontdekte dat het niet de Koran is die beperkingen oplegt voor vrouwen, maar de mensen zelf. ‘Sterker nog, de Koran stelt duidelijk dat man en vrouw niet hetzelfde, maar wel gelijkwaardig zijn. Beperkingen voor vrouwen zijn eerder het resultaat van menselijke interpretaties, ingegeven door andere motieven dan religieuze principes. Zoals angst bij met name mannen dat ze de controle kwijtraken als vrouwen zich ontwikkelen. Kijk bijvoorbeeld hoe Taliban met vrouwen omgaat: er is geen religieuze basis voor hun misdaden.’
Gelijkheid man en vrouw
Semahat wijst op een voor haar mooie vers in de Koran, specifiek hoofdstuk 33, soera al Ahzab, vers 35. Het gaat over de beloning die zowel mannen als vrouwen ontvangen voor hun toewijding aan Allah en het verrichten van goede daden, zoals luisteren, geduld hebben, bescheiden zijn, gul zijn en vasten. Semahat: ‘Dit vers gaf mij hoop en veranderde mijn eigen vooroordelen over de positie van de vrouw in de islam.’
Dezelfde waarden
Islam is de rode draad in haar leven. ‘Het beïnvloedt elke stap die ik zet, elke keuze die ik maak en de manier waarop ik in de wereld sta. Het gaat vaak om kleine dagelijkse dingen. Eerlijk zijn bijvoorbeeld. Als ik te veel wisselgeld krijg in de winkel, dan zeg ik dat. Het betekent ook dat ik een ander geen kwaad mag doen, dat ik probeer niet te roddelen en dat ik probeer op tijd te zijn, zodat ik niemands tijd ’steel’. Dit zijn natuurlijk waarden die je ook in alle religies terugvindt. Veel monotheïstische geloven delen dezelfde waarden, verboden en zonden.’
Seksuele geaardheid
Een voorbeeld daarvan is de opvatting over seksuele geaardheid. Daarin verschilt de islam niet van het christendom of jodendom. ‘Net als veel andere religies stelt de islam dat je wel homoseksuele gevoelens mag hebben, maar er niet naar mag handelen. Dat wordt beschouwd als een zonde. Er zijn zoveel stromingen in de Islam, dat de meningen over een inclusieve en accepterende benadering van mensen met een andere seksuele geaardheid verschillen. Persoonlijk ga ik met de ander om als mens, en maakt het voor mij niet uit of iemand homoseksueel, atheïst of religieus is. Ik volg hierin het voorbeeld van profeet Mohammed die probeerde de harten van mensen te winnen door zachtaardig naar mensen te zijn.’
Interpretatie
Volgens Semahat stroken de principes van de islam met de universele waarden die ten grondslag liggen aan de mensenrechten. Denk aan rechtvaardigheid, gelijkheid, menselijke waardigheid en naastenliefde. ‘Als iedereen zich zou houden aan de islamitische waarden, zou de wereld er aanzienlijk beter uitzien. Ook in islamitische landen’, vindt Semahat. Zij verwijst naar de Koran die meerdere aspecten van geloof, ethiek, wetgeving en morele richtlijnen belicht. ‘Culturele tradities, sociale normen en politieke opvattingen leiden tot verschillen in de interpretatie van die verzen in diverse delen van de wereld.’ Semahat noemt als voorbeeld de aanslagen op 11 september 2001. ‘Die aanslagen werden gedaan vanuit een bepaald religieus perspectief, althans zo werd het gepresenteerd. Ik ben me toen gaan verdiepen in de vraag: wat zit er nu in de basis van de religie dat mensen dat gaan doen? Ik besefte dat de strijd niet puur religieus gemotiveerd was, maar dat er andere motieven, zoals macht en onverdraagzaamheid meespeelden. Het geloof, in dit geval de islam, werd als excuus gebruikt.’
Jihad
Semahat benadrukt dat verzen uit de Koran vaak in een negatief daglicht worden geplaatst, zonder de broodnodige context. ‘De Koran is een theologisch werk. Het vergt studie en zorgvuldige uitleg om de diepgaande betekenis van de verzen te begrijpen binnen hun historische, culturele en theologische context. Er staan meer dan 6.200 verzen in de Koran. Zo’n 109 gaan over oorlogsrechten. Terwijl de perceptie is dat wel meer dan de helft daarover gaat en de Koran aanzet tot geweld. Stel je eens voor dat dat het geval was? Hoe zou de wereld eruitzien, als de ca 1.5 miljard moslims op de wereld zouden denken dat geweld geoorloofd zou zijn?’ Ze verwijst naar het woord jihad, dat ten onrechte geassocieerd wordt met religieus geweld. ‘Jihad betekent strijd. Je hebt de grote jihad: dat is de strijd met jezelf om een goed mens te zijn. En je hebt de kleine jihad: dat is de gewapende strijd. Jihad is een genuanceerd concept dat zorgvuldig begrepen moet worden binnen zijn religieuze, ethische en juridische kaders. Het mag nooit worden misbruikt als een excuus voor geweld tegen onschuldigen en moet altijd worden uitgevoerd onder strikt toezicht van gekwalificeerde religieuze autoriteiten.’ Semahat vindt in dit verband de uitspraak van moslimgeleerd Fethullah Gülen inspirerend. Hij zei: ‘Een moslim kan geen terrorist zijn en een terrorist kan geen moslim zijn.’
Kunst van het samenleven
Vanuit haar ervaringen begon Semahat zo’n twintig jaar geleden deel te nemen aan dialoogavonden met joden, christenen en moslims. ‘Ik wilde een bijdrage leveren aan het verbeteren van het slechte imago van de islam. Telkens ontdekten we dat we zoveel overeenkomsten hebben, maar in het dagelijks leven juist blijven hangen in de verschillen.’ Tegenwoordig speelt Semahat een actieve rol bij stichting SEVA en is ze voorzitter van platform INS, die het project ‘De Kunst van het Samenleven’ is gestart. Ze legt uit: ‘Samenleven is een kunst, het is niet vanzelfsprekend, je moet er moeite voor doen. Vanuit die gedachte organiseren we activiteiten; de zogenaamde ‘Samenleven, samen eten’-diners. Ons doel is mensen met verschillende achtergronden met elkaar in gesprek te brengen zodat we elkaar in deze stad beter begrijpen en meer met elkaar verbonden voelen.’
Geloven in Mensenrechten
Op 10 december geeft Semahat samen met andere vrijwilligers van stichting SEVA en het project ‘De Kunst van het Samenleven’ een workshop tijdens het festival Geloven in Mensenrechten. ‘Ons thema is islam en mensenrechten. Ik hoop dat we die dag veel vragen van onze stadsgenoten over de islam en mensenrechten kunnen beantwoorden. Op mijn eigen ontdekkingstocht heb ik geleerd dat daarover veel misverstanden bestaan. Ik wil de goede waarden uit de islam overbrengen zodat er meer begrip in onze stad ontstaat. Samen met heel veel andere mensen in Den Haag geloof ik in mensenrechten. En ondanks nare en verdrietige gebeurtenissen op de wereld, kies ik ervoor om ook de mooie en ontroerende dingen tussen mensen te zien. Dat geeft mij hoop om door te gaan. De wereld begint bij mezelf.’
Door Karin Hiralal.